Sonbahar, mevsimlerin iç içe geçtiği, doğada görkemli renk cümbüşünün, bahçelerde bolluğun hüküm sürdüğü hasat zamanıdır. Yaz meyveleri coşkuyla ürünlerini vermeye devam ederken kışlık bitkiler de cümbüşe katılır. Lakin çiftçiler için işlerin en yoğun olduğu ikinci bahardır ve bu mevsimin en önemli işi, olmazsa olmazı gelecek sezon için tohumların toplanmasıdır. Tohumları toplamanın da üç basit yöntemi vardır, bunları bilen herkes bu işi kolaylıkla yapabilir. İlk yöntem olan, kuru tohum toplamada, tohumlar bitki üzerinde kuruduktan sonra toplanır. Bunun için çiçek açtıktan sonra tohuma giden bitkilerin tohum taşıyan dalları kesilerek alınır, tohumlar sap ve samandan ayrılmak üzere dövülür ve son olarak da sap ve saman savrularak tohumdan ayrılır. Tahıllar, marullar, lahanagiller, turpgiller, havuçlar, kereviz, kişniş, maydanoz v.s. bu şekilde tohumları alınan bitkilerdir. Bu grupSonbahar, mevsimlerin iç içe geçtiği, doğada görkemli renk cümbüşünün, bahçelerde bolluğun hüküm sürdüğü hasat zamanıdır. Yaz meyveleri coşkuyla ürünlerini vermeye devam ederken kışlık bitkiler de cümbüşe katılır. Lakin çiftçiler için işlerin en yoğun olduğu ikinci bahardır ve bu mevsimin en önemli işi, olmazsa olmazı gelecek sezon için tohumların toplanmasıdır. Tohumları toplamanın da üç basit yöntemi vardır, bunları bilen herkes bu işi kolaylıkla yapabilir. İlk yöntem olan, kuru tohum toplamada, tohumlar bitki üzerinde kuruduktan sonra toplanır. Bunun için çiçek açtıktan sonra tohuma giden bitkilerin tohum taşıyan dalları kesilerek alınır, tohumlar sap ve samandan ayrılmak üzere dövülür ve son olarak da sap ve saman savrularak tohumdan ayrılır. Tahıllar, marullar, lahanagiller, turpgiller, havuçlar, kereviz, kişniş, maydanoz v.s. bu şekilde tohumları alınan bitkilerdir. Bu gruptaki baklagiller en kolay tohumu alınan bitkilerdir; tohumlarını almak üzere tohum zarfları dallarında iyice kurumaya bırakılır, kuruyunca ayıklandıktan sonra saklanır.

LAVANTA TOHUMU ALINMASI VE SAKLANMASI 

Maydanoz, lavanta ve benzeri bitkilerden tohum almak için ise çiçek açan bitkilerin tohum yapması beklenir. Tohumlar dallarında iyice olgunlaşınca, henüz kurumadan dallarıyla kesilerek baş aşağı gelecek şekilde bir kesekağıdına yerleştirilir. Dallarla birlikte ağzı bağlanan kesekağıdı havadar bir yere asılır. Sonuçta dallar kurudukça kesekağıdının içine dökülen tohumlar kolayca toplanır. 

MARUL GİBİ BİTKİLERİN TOHUMLARININ ALINMASI VE SAKLANMASI

Öte yandan marul gibi tüylü, uçucu tohumları olan bitkilerin çiçekleri bir kova içerisine silkelenip, bir gün kadar kurumaya bırakıldıktan sonra sap ve samanından ayrılarak saklanır. İkinci yöntem olan yaş tohum toplama kavun, karpuz, biber, patlıcan gibi bitkilerde kullanılır. Bu yöntemde olgunlaşan sebze veya meyve koparılıp tohumları çıkarıldıktan sonra, çer çöp ve ıskartaların ayrılması için tohumların bir kap suya konması yeterlidir, suyun üzerinde kalanlar ıskartalar, dibe oturanlar ise dolu, iyi tohumlardır. Zamansız çimlenmemeleri için ıskartalar atıldıktan sonra kalan tohumların derhal kurutulması çok önemlidir. Yaş tohum toplama işleminde sebze ve meyvenin dalında iyice olgunlaşmasını beklemek ve olgunlaştıktan sonra tohumu derhal meyveden ayırmak dikkat edilmesi gereken en önemli ayrıntıdır.

BİBER VE KABUKLU MEYVELERİN TOHUMLARININ ALINMASI VE SAKLANMASI 

Örneğin, biberler olgunlaşınca dalında renk değiştirir. İyice olgunlaşan biberlerin tohumları sebzenin et kısmı çürümeden veya kurumadan hemen çıkarılır; tohumlar biberin içinde kurumaya bırakıldığında çimlenme oranı düşebilir. Öte yandan patlıcan tohumları, patlıcanlar dalında parlaklığını kaybedinceye kadar bekletildikten, hatta sebze çürümeye yüz tuttuktan sonra alınır. Yine bu grupta bulunan karpuz, kavun gibi meyveler olgunlaştığında tohumları da olgunlaşmış demektir, dalından ayrılan meyve tüketilirken çekirdekleri de tohum olmak üzere ayrılır. Ceviz, badem, kestane gibi kendi meyvesi tohum olan veya çekirdeği sert ve kabuklu şeftali, kayısı gibi meyvelerin tohumları da meyveler yenebilecek olgunluğa eriştiğinde alınabilir. Üçüncü olarak, fermente ederek tohum toplama yöntemi domates ve salatalık gibi sebzelere uygulanır; bu da yaş tohum toplama yöntemine çok benzer, ancak bu defa alınan tohumlar üzerlerine biraz su ilave edilerek bir kaç gün fermente olmaya bırakılır, çünkü fermentasyon süreci bu tohumları kaplayan, çimlenmeyi önleyici jelimsi maddeyi eritir. Su içindeki tohumlar dibe çöküp su üzerinde ince, beyazımsı bir küf tabakası oluşunca fermentasyon süreci tamamlanmış olur. Bundan sonra tohumları meyve eti kalıntıları ve küften arındırmak için kaba biraz daha su ilave ederek iyice yıkamak gerekir. Kötü tohumlar, küf ve meyve etiyle birlikte su yüzüne çıkacağından bu işlem bir kaç kez tekrarlanır. Daha sonra ince delikli bir süzgeçle suyu süzülen tohumlar yayılarak bir örtü, kağıt veya en iyisi bir süzgeç teli üzerinde havadar bir ortamda kurumaya bırakılır.Örneğin, iyice olgunlaşan domatesler yere paralel olarak ortasından kesildiğinde tüm tohum gözleri açığa çıkar. Bir çay kaşığı yardımıyla kaba boşaltılan çekirdekler, üzerine su ilave edildikten sonra bir iki gün fermente olmaya bırakılır.

SALATALIK TOHUMUNUN ALINMASI 

Salatalıklar ise dalında iyice renk değiştirene kadar bekletildikten sonra çürümeye yüz tuttuğunda koparılır; dikey olarak yarılan salatalığın tohumları kolayca çıkarılır ve fermente edildikten sonra yıkanıp kurutulur. Geleneksel olarak, tohum almak için ilk meyvenin tercih edilmesi öğütlenirse de, aslında meyvenin görünümü, iriliği ve ait olduğu bitkinin sağlıklı, iyi gelişmiş olması da erkenciliği kadar önemlidir. Aynı anda birden fazla çeşitten tohum alınacaksa tohumların karışmaması için her meyveden sonra ortamı temizlemek ve isim etiketlerini önceden hazır etmek her türlü karışıklığı önleyeceğinden büyük kolaylık sağlar.

TOHUMLARIN SAKLANMASI

Zamanı gelince tohumların çimlenebilmesi ve sağlıklı olarak saklanabilmesi için havadar ve gölge bir ortamda kurutulmaları çok önemlidir. Kurutma esnasında tohumlar güneş ışınları veya kurutma makinesi gibi yüksek ısılara maruz bırakılmamalıdır. Kuruyan tohumların serin ve asla nemlenmeyecekleri bir ortamda muhafaza edilmeleri gerekir. Baklagiller gibi kolay böceklenen tohumlarda iyice kurutulmuş tohumların naylon ve ağzı kapalı poşetlerde buzdolabının bir köşesinde saklanması en iyi sonucu verir. Yalnız, buzdolabı gibi soğuk bir ortamdan çıkıp ısıyla karşılaşan tohumlar nemlenmemeleri için ısınana kadar kapalı poşetlerinde bırakılmalıdır.

TOHUMLARI DONDURUCUYA KOYMAYIN

Her ne kadar bazı kaynaklarda önerilse de tohumları dondurucuya koymak risklidir, çünkü içinde en ufak bir nem kalmış tohum donunca bir daha çimlenemez. Bu sebeple böceklenmeye karşı bir kaç günlüğüne dondurucuya konacak baklagil tohumlarının yüzde yüz kuruduğundan emin olmak şarttır. Bazı bitkilerin tohumlarının çimlenebilmesi için ekilmeden önce bir süre mutlaka soğukta beklemeye ihtiyacı vardır. Eğer bu türlere ait tohumlar oda sıcaklığında saklanıyorsa ekim öncesi soğuk katlama ve benzeri bir işleme tabi tutulmaları gerekir.Tohumların toplanması ve sağlıklı olarak saklanmasıyla çiftçiler için gelecek sezonun ilk hazırlığı da tamamlanmış olur, artık gönül rahatlığıyla hasat yapmak ve biraz da sonbaharın keyfini çıkarma zamanıdır. Baklagiller ise en kolay tohumu alınan bitkilerdir; tohumlarını almak üzere tohum zarfları dallarında iyice kurumaya bırakılır, kuruyunca ayıklandıktan sonra saklanır.