Güney İspanya'nın Endülüs bölgesindeki yemyeşil zeytinliklerde yaz sona ererken, ağaç dalları genellikle olgunlaşan meyvelerle ağırlaşarak aşağı doğru eğilir. Ancak bu yaz Cristóbal Cano'nun İspanya'nın Granada kenti yakınlarındaki Alcalá la Real kentinde bulunan 25 dönümlük bahçeleri, ağaçlar çoktan hasat edilmiş gibi hafif ve neredeyse boş görünüyor.

Cano, Endülüs'teki diğer binlerce üretici gibi iki yıldır kuraklık ve yüksek sıcaklıklarla mücadele ediyor. Bölgedeki küçük çiftçiler birliğinin genel sekreteri olan Cano'ya üyeleri, yaprakları katlanmış ve kahverengiye dönmüş ağaçların ve kurumuş zeytinlerin fotoğraflarını gönderdi. Cano, sonbahar erken ve yoğun yağış getirmezse, "normal verimimin belki yüzde 10'unu alacağım" diyor.

İspanya dünyanın en büyük zeytinyağı üreticisi ve küresel üretimin neredeyse yarısını gerçekleştiriyor. Bazı tahminlere göre Endülüs, ülkenin üretiminin çoğunluğunu oluşturuyor. İspanya'da yaşananlar dünya çapında zeytinyağı piyasalarını etkiliyor. 2022 yılında ülkenin üretimi son yıllardaki ortalamasının yaklaşık yarısı kadardı. Çok fazla yağmur yağmazsa ve yakında, mevcut kuraklık ve sıcaklık 2023 hasadını da benzer seviyelere düşürecek ve küresel stoklar azalacak.

"Bu bir felaket," diyor Cano. "Genellikle kötü bir hasattan sonra iyi bir hasat, iyi bir hasattan sonra da kötü bir hasat gelirdi. Sektörümüzde böyle bir şey hiç olmamıştı."

2022 kıtlığı dünya çapında zeytinyağı fiyatlarını yükseltti ve bugün fiyatlar son on yılların en yüksek seviyelerinde. Uluslararası Zeytinyağı Konseyi'ne göre, birlikte dünya arzının yüzde 60'ından fazlasını sağlayan İspanya, İtalya ve Yunanistan'da bir kilogram sızma zeytinyağının ortalama toptan fiyatı 7,35 ? (7,95 $) ile 9,00 ? (9,71 $) arasındadır. Perakende fiyatlar değişkenlik göstermekle birlikte elbette daha yüksektir.

Yakın zamana kadar fiyat artışları, üreticilerin bir önceki yıldan devreden petrolleri sayesinde bir ölçüde kontrol altında tutuluyordu. Ancak artık depo varilleri kurudu. İspanya'nın önde gelen zeytin kooperatifi Dcoop'un müdür yardımcısı Álvaro Díaz de Lope, "Mevcut fiyatlar son 23 yılda gördüğümüz maksimum fiyatın iki katından fazla" diyor. Zeytinyağına olan talep güçlü kalmaya devam etse de, perakende fiyatlarının hammadde fiyatlarının üç ila altı ay gerisinde kalabileceğini söylüyor. "Ne olacağını bilmiyoruz" diye ekliyor.

Endülüs'teki kuraklık ve sıcak hava dalgaları, bu yaz Akdeniz'deki çiftçileri vuran birçok iklim stres faktörü arasında yer alıyor. İspanya'nın başka yerlerinde de aşırı hava olayları kavun, karpuz ve narenciye mahsullerini harap etti. Sicilya'da zeytinyağı üreticileri mevsimsiz yağışlar ve soğuk havanın üretimlerini yarıya indireceğini söylüyor. Oleum Sicilia kooperatifinden Mario Terrasi, "Sicilya normalde yılda 50.000 [metrik] ton zeytinyağı üretiyor" diyor. "Bu yıl 30.000'e ulaşırsak, iyi bir şişe patlatacağımızı düşünüyorum." İtalya'nın diğer bölgelerinde de çiftçi birlikleri sıcak hava dalgalarının, sellerin ve klementin büyüklüğündeki dolu tanelerinin yerel kavun, karpuz, kiraz ve şaraplık üzüm mahsullerine zarar verdiğini söyledi. Kuzey Afrika'daki bölgelerde de sıcak hava dalgaları ve kuraklık bazı meyve ağaçlarının üretimini tehdit etmiştir.

İtalyan Ulusal Araştırma Konseyi'ne bağlı Biyoekonomi Enstitüsü'nde araştırmacı olan Ramona Magno, "Akdeniz havzası iklim değişikliğinin sıcak noktalarından biri" diyor. Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli'ne göre, dünya genelinde sıcaklıklar sanayi öncesi döneme kıyasla ortalama 1,1 santigrat derece, Akdeniz'de ise 1,5 santigrat derece daha yüksek. Avrupa Birliği tarafından yapılan bir araştırmaya göre, Mayıs 2022 ve Nisan 2023 tarihleri arasında kuzey Fas, güney İspanya ve kuzey İtalya'daki sıcaklıklar 1991-2020 referans değerlerinin 2,5 ila 4 C derece üzerine çıkmıştır.

Magno, "Bu da kuraklık, seller, rüzgar fırtınaları ve sıcak hava dalgaları gibi aşırı olayların yoğunluğunda ve sıklığında artış anlamına geliyor" diyor. "İklim projeksiyonları da bu olayların yoğunluğunun ve uzunluğunun artacağını söylüyor." Aynı zamanda, bölgede yağışların azalacağı ve yağan yağışların da şiddetli fırtınalar halinde gelerek ani selleri tetikleyeceği, bunun da büyüme mevsimi boyunca su seviyelerini eski haline getirmede daha az etkili olacağı öngörülüyor.

Endülüs'te zeytin çiftçilerinin durumu, rekor kıran sıcak hava dalgalarıyla birleşen iki yıllık bir kuraklığın ardından geldi. Zeytin ağaçları için sorun yaratan kuraklığın süresi kadar yoğunluğu da değildi, çünkü su kıtlığı yüksek sıcaklıktan daha fazla etkiye sahip. İspanya Ulusal Araştırma Konseyi Sürdürülebilir Tarım Enstitüsü'nde araştırmacı olan Luca Testi, "İspanya'da birçok kurak yıl yaşandı" diyor. "Sorun, sadece bir değil, arka arkaya birkaç kurak yıl geçirmiş olmamız."
Kuraklık bölgedeki su rezervlerinin azalmasına neden oldu ve yetkililer birçok bahçenin bağımlı olduğu sulamayı kısıtladı. Nisan ayında İspanya anakarasında kaydedilen en yüksek sıcaklık olan 38.8 C dereceye ulaşan bahar sıcak dalgası çiçekleri kavurdu ve mevsimin baltalanmasına katkıda bulundu. 1 Mayıs'ta durum o kadar vahim bir hal aldı ki, bazen dünyanın zeytinyağı başkenti olarak anılan Jaén'in piskoposu, 74 yıl sonra Jaén'in ilk yağmur duasını yönetmek için sokaklara çıktı. Bunun ardından bazı hafif yağmurlar yağdı ancak bunlar 10 yıllık ortalamanın yüzde 60 altında olan rezervuar koşullarını iyileştirmek için çok az işe yaradı.

Mevcut iklim tahminlerine göre bile zeytin ağaçlarının Akdeniz'den yok olması muhtemel değil, ancak verimleri önemli ölçüde azalabilir. "Biyoekonomi Enstitüsü'nde tarım ve iklim bilimi araştırmacısı olan Marco Moriondo, "Zeytin ağaçları Akdeniz iklimine iyi adapte olmuştur. Ancak Moriondo, kuru ve sıcak havanın devam etmesi halinde ağaçların fotosentetik faaliyetlerini durdurabileceğini söylüyor. Moriondo'nun eş yazarlığını yaptığı bir çalışma, yağmurla sulanan zeytin veriminin bu yüzyılın sonuna kadar İber Yarımadası'nda yüzde 28'e kadar düşebileceğini ve sulanan bahçelerin verimliliği yüksek seviyelerde tutmak için yüzde 5 ila 27 daha fazla suya ihtiyaç duyacağını tahmin ediyor.

Bir ağacın yapraklarına yetersiz su ulaştığında, bitki, fotosentez için ihtiyaç duyduğu karbondioksiti içeri alan, ağacın yüzeyindeki ağız benzeri hücresel kompleksler olan stomalarını kapatarak bu suyu korumaya çalışır. Testi, "Bitki, daha az büyümek ve daha az meyve üretmek pahasına kendini savunmak için bunları kapatır" diyor. Bazı durumlarda, ağaçlar hayatta kalmak için meyvelerinden su emerek meyvelerin solmasına neden olabilir. Yüksek sıcaklıklar bitkinin su ihtiyacını artırır, bu da bitkiye daha fazla stres yükler.

İspanya topraklarının büyük bölümü şu anda çölleşmeye yol açabilecek iklim koşullarıyla karşı karşıya. Díaz de Lope, "Toprağın nemi kayboluyor; kuyular boşalıyor; yeraltı suları gittikçe azalıyor" diyor. Endülüs genelinde nehirler ve rezervuarlar azaldı. Yerel yetkililer çiftçilerin yapabileceklerini sınırlayan sulama kısıtlamaları getirdiler. Bazı köyler yüzme havuzlarının doldurulmasını yasakladı ve bazıları geceleri musluk suyuna erişimi kısıtladı.

Cano, üreticilerin nemin kaçmasını önlemeye yardımcı olan toprak nemini optimize etmeye odaklandıklarını söylüyor. Bu, toprağı güneşten korumak için bitkilerin üzerini örtmeyi ya da nemi tutmaya yardımcı olmak ve doğal bir gübre görevi görmek için toprak üzerinde budama ağacı kırpıntıları bırakmayı gerektirebilir. Díaz de Lope, uzun vadeli planların rezervuarlar inşa etmeye, kanalizasyon suyunu geri dönüştürmeye ve örneğin gelişmiş damla sulama sistemleri kurarak çiftçilerin suyu daha verimli kullanmalarına yardımcı olmaya odaklanması gerektiğini söylüyor. "Eğer yağmur yağarsa, bu memnuniyetle karşılanacaktır. Ancak elimizdeki tüm suyu kullanmamız gerekiyor ve hangi çözümü uygulamaya koyarsak koyalım işe yaraması yıllar ya da on yıllar alacaktır" diyor. "Ne kadar erken başlarsak o kadar iyi."