İpekböceği  ilk  defa  İsa'dan  2600  yıl  önce  Çin'de  beslemeye  alınmıştır.  Çinliler  ipekböceği  yetiştirme ve ipekli kumaş yapmanın sırrını uzun yıllar ülkelerinde saklamışlardır.Yurdumuzda ise ipekböcekçiliği 1500 yıllık bir geçmişe sahiptir.
Genellikle yardımcı bir tarım  koludur.  Büyük  bir  yatırımı  gerektirmez.  Ailede  yaşlı,  genç  herkesin  emeği  değerlendirilir.  35- 40 günlük bir uğraş sonunda oldukça iyi bir gelir getirir. İpekböceği yetiştiriciliği, dut ağacının yetiştiği her yerde yapılabilir.

İpekböcekleri ne zaman beslenir?

İpekböceklerinin, Ege ve  Akdeniz  bölgesinde Nisan,  diğer  bölgelerde Mayıs  aylarında beslemesi yapılır. İpekböceğinin hayatında dört değişik dönem vardır. Bunlar sırası ile yumurta - larva (tırtıl) -krizalit ve kelebek dönemleridir. Besleme yönünden önemli olan dönem larva (tırtıl) dönemidir. Bu devre uygun şartlarda 26- 27  gün  sürer.  İpekböcekleri  bu  devrede  dört  kez  deri  değiştirerek  beslenir  ve  büyürler.  Deri değiştirme  safhası  (uyku)  yaşa  göre  24  ila  48  saat  kadar  sürer.  Bu  safhada  ipekböcekleri  yaprak yemez ve hareketsiz kalırlar. İpekböceğinin uyku safhaları arasında kalan yem yediği sürelere yaş denir. 
Kuluçkadan 1. uykuya kadar geçen süreye 1. yaş, 1. ve 2. uykular arasında 2. yaş, 2. ve 3. uykular arasında 3. yaş, 3. ve 4. uykular arasında 4. yaş, 4. uykudan koza örmeye kadar olan süreye de 5. yaş diyoruz. İpekböceklerini    yeknesak beslemek  yani  hepsine  aynı zamanda koza  ördürebilmek 
için uyku ve yaşları iyi takip etmek   gerekir.   Aksi   halde askıya çıkma dediğimiz  koza örme  devresi  çok  uzun  bir zaman alır, buna bağlı olarak 
da hasat güçleşir.

DUT YETİŞTİRİCİLİĞİ 

İpekböceğinin tek gıdası  dut yaprağı dır ve bir kutu ipekböceği için yaklaşık  500  kilogram  dut yaprağına ihtiyaç vardır. Dut bahçesinin, ipekböceği besleme yerine yakın olması işçilik açısından iyi olur. Dut bahçesi için uygun olmayan yerler: İlaçlama yapılan tarım ürünleri yanı Tozlu yol kenarları
Zehirli gaz çıkaran fabrika etrafı Sulama imkânı olmayan yerler ve zayıf topraklar

Dut bahçeleri  iki şekilde tesis edilir:

1. Kapama  dut bahçesi
2. Tarla kenarına sınır ağacı olarak İpekböcekçiliği  yönünden  en  uygun  olanı;  yalnızca  dut  ağaçlarının  yetiştiği  Kapama  dut  bahçeleridir. Çünkü yaprak hasadı ve bakım işleri daha kolay yapılır. Sınır ağaçları olarak oluşturulan  dutlukların ise, arazinin ekonomik kullanımı gibi bir avantajları vardır.

Dut bahçesi tesisinde fidanlar arası mesafe ne olmalıdır?

Yaprak  elde  etmek  için  dikilen  dut  ağaçları planlı olarak  büyütülürler.  Her  yıl,  ipekböceği  besleme döneminde olan ilkbaharda "kafalama" şeklinde kesilirler. Dolayısıyla bu dutlar, büyük taç yapısına  sahip  olmazlar.  Bu  nedenle, dutluk  tesis  edilirken  fidanların  arası  sık  tutulur.  Böylece, yaprak verimini etkileyecek olan ağaç sayısı da artırılmış olur. Kapama dut bahçesi tesisinde fidanlar; sıralar arası 2,5-3 metre, sıralarüzeriyse 1,5-2 metre olacak şekilde dikilebilir. Toprak işlemesi, traktörle yapılacaksa, o zaman fidanlar arası mesafe 3,5-4 metre olmalıdır.

Fidan miktarı nasıl bulunur?

Dut bahçesi tesisinde, ihtiyaç olan fidan miktarı aşağıdaki formülle bulunur.

                                Dutluk tesis edilecek alan
Fidan miktarı = ------------------------------------------------------------------------

                            Sıralar arası mesafe X Sıralar üzeri Mesafe

Örnek olarak; sıralar arası 2.5 metre, sıralar üzeri 2 metre olacak şekilde  1 dekar (1000 m2) dutluk tesis edeceğiz. Buna göre ne kadar dut fidanına ihtiyacımız var?

                                 1000

Fidan miktarı =   ---------------------- =200 adet 

                                  2.5 x 2

DUT FİDANI DİKİMİ

Dut  fidanı  dikimi,  sonbaharda  yaprak  dökümünden  sonra  başlar  ve  ilkbaharda  gözlerin  uyanmasına kadar geçen zaman içinde yapılabilir.
Tesis edilecek dut bahçesinde, önce sıralar arası ve sıralar üzeri mesafeye göre fidan dikilecek yerler işaretlenir. İşaretlenen yerlerde, 40-50 santimetre genişlik ve derinlikte çukurlar açılarak fidan dikimi yapılır. Dikilecek  fidanların  kökleri  üzerinde  bulunan  yaralı,  bereli  ve  ezik  kısımlar  kesilerek  kök temizliği yapılır.  Sonra,fidanın  kökleri  boğaz  kısmına  kadar  çukura  yerleştirilerek  dikim  yapılır. Fidan etrafına bir çanak yapılarak "can suyu" verilir.

DUT AĞACININ ŞEKİLLENDİRİLMESİ

Dut fidanı dikildikten sonra, verilecek yüksekliğe göre fidan gövdesi kesilmelidir. İlkbaharda, fidan gövdesi üzerinde pek çok filiz oluşur. Yazın fidan gövdesinin üst kısmında iyi gelişme gösteren 3  adet  filiz  bırakılarak  alt kısmındakiler  kesilerek bu   3 adet    sürgünün    gelişmesi sağlanır.
Yaprak dökümünden sonra 3 adet dal gövde yüksekliğinin  yarısı uzunluğunda kesilerek  ağaç üzerinde 3 adet kuvvetli  kol yapılmış olur, bu kollardan 
çıkan sürgünlerin, yaz boyunca gelişmesi sağlanır. Dut bahçesinin tesisi en az 2-3yılda tamamlanır. 3. Yıldan sonra, ipekböceklerini beslemek 
için yaprak hasadına başlanır. 

DUT YAPRAKLARININ HASADI

Dut ağaçlarında, şekillendirme  yapılıp, kollarda  dallar oluştuktan sonra, bunlardan alınacak  yapraklar, ipekböceği beslemesinde kullanılmaya hazır demektir. Kollarda senelik dalların oluştuğu kısma "kafa" diyoruz. Böceklere verilen yapraklar, bu kafa  üzerinde oluşan senelik dallar üzerinde bulunur. Yapraklı durumdaki bu dallara "şimal" denir. Yurdumuzda genellikle "ilkbahar beslemesi" yapılıyor İpekböceklerinin 1. ve 2. yaşlarında, 
yaprak tüketimleri azdır. Bu yaşlarda besleme için olgun yapraklar, tek tek toplanır. Böceklerin 3. yaşında  ise  şimaller  üzerinde  bulunan  filizler  kırılır.  İpekböceklerinin  ilk  üç  yaşına  "genç ipekböcekleri"  diyoruz.  Yetişkin  ipekböceği  devresi  olan  4.  ve  5.  yaşlarda,  böceklerin  yaprak tüketimi  artar.  Bu  dönemde  "filiz kırma" veya "şimal kesme" uygulanır. Bu  yolla,  ağaçlarda,  budama    da yapılmış olur. Budama,    yaprak    hasadı 
sırasında,  yada  hasat  sonrası  yapılır. Kafalama şeklinde yapılan budamada, dallar,  ağaçla  birleştiği  yerden,  yani "kafa" üzerinden kesilir. 
Yaprak  hasadını  günün  serin saatlerinde  yapmak  gerekir.  Sıcak günlerde,  sabahları  çiğ  kalktıktan sonra veya   akşam   serinliğinde yapmak uygun olur.

DUT BAHÇESİNİN BAKIMI

Kaliteli ve bol yaprak  elde etmek için dut bahçesinin düzenli bakımının yapılması gerekir. Dutluklar,  tesis  edildikleri  ilk  yıllarda,  gelişmeyi  sağlamak  için,  sık  sık  sulanmalıdır.  Yetişkin dutluklarda  da,  yaprak  verimi,  sulamayla  doğrudan  doğruya  ilgili  olduğu  için,  sulama  ihmal edilmemelidir. Yazaylarında, duruma göre, iki-üç kez sulama yapmak gerekli olabilir. Dutluklarda toprak işlemesi; ilkbahar yaz ve sonbaharda olmak üzere, yılda üç  kez yapılır. İlkbaharda  toprak  işlemesi,  filizlenmeden  önce,  yazın,  yaprak  hasadı  ve  budamadan  sonra, sonbahardaysa, yaprak dökümünü izleyen günlerde yapılır. Dutluklarda, gübreleme yapmak daha kaliteli ve fazla yaprak elde edilmesi için faydalıdır.

DUT ZARARLILARI

Dut Koşnili: Ülkemizde dut ağaçları için, önemli olan zararlılardan bir tanesi Dut koşnilidir. Bu zararlı,  ağaçların  gövde  ve  dallarında,  kirli  beyaz renkte  görülür.  Ağaç  üzerinde  çoğaldıkları  zaman, ağacın gelişmesini zayıflatıp, kuruturlar. Daha çok, nemli yerlerde ve gölgede kalmış ağaçlar üzerinde görülürler. Bu zararlıyla, fiziksel mücadele; zararlının durgun olduğu, sonbahar ve kış aylarında yapılır. 
Ağaç  üzerindeki  koşniller,  yapıştıkları  yerden  düşürülür.  Düşen  zararlılar,  dış  koşulların  etkisiyle  ölürler. Dallar üzerinde çok fazla miktarda "koşnil" varsa, bu dallar kesilir ve yakılır.

Kimyasal     mücadele     ise; "larvaların"  ağaç  üzerinde  dağıldığı  ve dutların    ipekböceği    beslemesinde  kullanılmadığı    dönemlerde,    "yaz 
ilaçlaması"   yapılır.   Kışlık   yağlar kullanarak  da,  yağış  olmayan  günlerde, "kış   ilaçlaması"   yapılır.   İpekböceği beslemesinde  kullanılan dut ağaçlarında, Dut  Koşniline  karşı,  "kış  ilaçlaması" yapılması daha uygundur.

Amerikan Beyaz Kelebeği:

Önemli dut zararlılarından biride, "Amerikan    Beyaz    Kelebeği"dir.  Yurdumuzda,  1975  yılından  beri  görülmektedir.  Bu  zararlı,  zararını,  "tırtıl"  aşamasında,  bitkinin yapraklarını yiyerek yapar. Beyaz renkte olan dişi kelebek, yumurtalarını dalların uçlarında bulunan  yapraklara  bırakır. Yumurtadan  çıkan  tırtıllar,  ağdan  oluşan  yuvalarını  yaparlar.  Daha   sonra,  yaprakları yiyerek büyürler ve ağdan çıkarak ağacın her tarafına yayılırlar. Çok kıllı ve hareketli olan  bu tırtıllar, tam büyüklüğe ulaşınca, kuytu yerlere ve gazellerin içine "koza" yaparlar. Bu  zararlıyla  mücadele  edebilmemiz  için  yapacağımız iş;  tırtıl  yuvalarını,  ağaç  üzerine yayılmadan, olabildiğince erken davranıp, tırtıllı dalları kesip, toplamak ve yok etmektir.

TEMİZLİK,DEZENFEKSİYON VE HASTALIKLAR

Bütün hayvansal üretimlerde olduğu gibi iyi bir ürün için yetiştirdiğimiz  ipekböceklerinin de  sağlıklı  olması  gerekir.  Bu  konuda  şu  gerçeği  unutmamalıyız.  İpekböceği  hastalıklarının  tedavisi  yoktur. Öyle ise yapılacak tek iş kalıyor. İpekböceklerini hastalandırmamak. İpekböceklerinde  bakteri,  virüs,  mantar  diye  adlandırdığımız  mikroplar  hastalık  yapar. Besleme yerimizi bu mikroplardan ne kadar arındırırsak başarı şansımız da o kadar artar. Besleme yerimizi  ve  kullandığımız  araçları  mikroplardan  arındırma  işlemine  dezenfeksiyon;  bu  işlemde  kullanılan  ilaçlara  da  genel  olarak  dezenfektan  diyoruz.  İpekböcekçiliğinde  kullanabileceğimiz  iki uygun  dezenfektan  vardır.  Bunlar  formalin  ve  taze  olarak  hazırlanmış  sönmüş  kireç  tozudur. Formalin  sadece  besleme  öncesinde  besleme  odası  ve  kullandığımız  aletlerin  dezenfeksiyonunda kullanılır.

Besleme Öncesi Dezenfeksiyon:

Beslemeye  başlamadan  10  gün  önce  besleme  odası,  kullanılacak  malzeme  elden  geçirilir. Tamirleri  yapılır.  Daha  sonra  besleme  odası  kireç  veya  göztaşı-kireç  karışımı  ile  badana  edilir. Besleme  odasının  kapı,  pencere  aralıkları,  yarık  ve  çatlakları  kapatılır.  Beslemede kullanacağımız 
diğer malzeme de bu odaya konduğunda odamız dezenfeksiyona hazırdır. Şimdi sıra mikrop öldürücü ilacın hazırlanmasında. Bu  iş  için  piyasadan  alacağınız  1  litre  formalini  (%37'lik  formaldehit)  11  litre  suya karıştırdığınızda 1 kutuluk bir besleme yerini dezenfekte edebilirsiniz.

AMA ÖNCE DİKKAT

Kullanacağınız ilaç keskin kokulu, göz yaşartıcı, tahriş edici bir ilaçtır. Hazırlarken ve kullanırken gaz maskesi kullanınız veya ağız ve burnunuzu ıslak bir tülbentle kapatınız.

İlacı  püskürtmek  için  kullanacağınız  tulumba  (pülverizatör,  atomizör  vs)  temiz  olmalıdır.  Daha önce tarlaya, bahçeye ilaç attığınız tulumbaları bu işte kullanmayınız. Mecbur kalırsanız bu  tulumbaları sodalı su ile iyice yıkadıktan sonra  kullanınız. Unutmayınız ki ipekböcekleri zehirli ilaçlara 
karşı çok hassastır. Çok az miktardaki zehirli ilaç bulaşığı bile ipekböceklerini öldürmeye yeter. Atacağınız  ilacın  etkili  olması  için  buharlaşarak  bütün  odayı  kaplaması  gerekir.  Bunu sağlamak için ilaç atılacak odanın sıcaklığı 25 derece civarında olmalıdır. Şayet sıcaklık düşük ise oda  uygun  bir  araçla  (soba, mangal vs) ısıtılmalıdır. Bütün bu tedbirleri aldıktan sonra  hazırlanan  ilaç  besleme odasına ve malzemeler üzerine her tarafı  ıslatıncaya  kadar  atılır. İlaçlama  yapılırken  gaz  maskesi veya  ağız  ve  burunu  kapatacak ufak  bir  tülbent  kullanılmalıdır. İlaçlamaya   kapıya   en   uzak köşeden  başlanmalı  ve  kısa  bir sürede bitirilmelidir. İlaçlanan oda en az bir gün kapalı tutulur. Ertesi gün  açılarak  içinde  ilaç  kokusu 
kalmayıncaya kadar havalandırılır.

İPEKBÖCEĞİ TOHUMLARININ TEMİNİ

İpekböceği tohumunu  Ülkemizde  üreten  tek  kuruluş  KOZABİRLİK olup,  ipekböceği beslemesi  yapmak  isteyen  bütün  üreticilere  ipekböceği  tohumlarını  hayvancılık  desteklemesi kapsamında ücretsiz olarak vermektedir. İpekböceği  beslemek  isteyen;  Ege  ve  Akdeniz bölgesindeki  (İzmir,  Muğla,  Antalya,  Hatay....Vb.) üreticilerin  en  geç  Mart  ayı  sonuna  kadar,  diğer bölgelerdeki  üreticilerin  ise  Nisan  ayı  sonuna  kadar tohum talebinde bulunmaları gerekmektedir. İpekböceği  tohum  talepleri,  Kozabirlik'e  veya Kozabirliğe   bağlı   Kooperatiflere,   Tarım   İlçe Müdürlüklerine yapılabilir. Üretimin  yoğun  olduğu  bölgelerde  ipekböceği tohumları  inficar  etmiş  (böcek) olarak  üreticilere teslim  edilmekte  olup,  üretimin  çok  az  olduğu yani birkaç üreticinin bulunduğu bölgelerde ipekböceği tohumları, kutu içinde tohum olarak üreticilere teslim edilmektedir.

İPEKBÖCEĞİ TOHUMLARININ KULUÇKASI (İnficar)

Kuluçka,  ipekböceği  yetiştiriciliğinin  ilk  ve  en  önemli  olan  safhasıdır.  Toplu  iğne  başı  büyüklüğündeki  ipekböceği  yumurtalarının  20.000 
tanesi  yaklaşık  12-13  gram  ağırlığındadır.  (İpekböcekçiliğinde  yaygın olarak kullanıldığından, biz de burada  yumurta  yerine tohum, kuluçka 
yerine de inficar veya fışkırma sözcüklerini kullanacağız.)
İpekböceği tohumlarının inficarında   amaç   tohumlardan aynı zamanda   sağlıklı  ipekböceklerinin elde edilmesidir. Bu dönemde hata yapılırsa çıkan ipekböcekleri zayıf, hastalıklara dayanıksız  ve  miktarı  az olur.  Sonuç  olarak  verim  de  düşük  olur. Uygun  yapılan  bir  inficarda istenilen günde, kısa sürede çıkışını tamamlamış, çok sayıda, sağlıklı ve yeknesak ipekböcekleri elde edilir. Bu  nedenle,  İnficardan  kaynaklanabilecek  kayıpları  en  aza  indirebilmek  amacıyla  üretimin yoğun  olarak  yapıldığı  bölgelerde  ipekböceği  tohumları  inficar  ettirilmiş  olarak  üreticilere verilmektedir.
İnficara  başlamadan  bir  hafta  önce  inficar  odasının  temizliği  ve  dezenfeksiyonu tamamlanmalıdır. İnficar odasının temizlik ve dezenfeksiyonunda da besleme odası için yapılanlar aynen yapılır. İnficar  odasının sıcaklık  ve  nemini  kontrol  edebilmek  için  termometre  ve  nemölçer  bulundurulmalıdır.

Ayrıca ısıtma gerektiğinden odada uygun bir yerde ısıtıcı olmalıdır. Burada dikkat edilmesi gereken en önemli nokta mangal,borusuz 
soba  gibi  ortama  zehirli  gaz  verebilecek  ısıtıcılar kullanılmamalıdır.   İnficar   odalarında   yeni boyanmış eşya, boya, ilaç kutuları gibi koku veren 
şeyler  olmamalıdır.  İpekböceği  tohumları  zehirli gazlara karşı çok hassastır. Tohumların bulunduğu yerlerde sigara içilmemelidir. Ülkemizde  üretilen  tohumlar  üretimlerinin her  kademesinde  kontrolden  geçmektedir.  Tohum kutuları  arasında  miktar  ve  kalite  yönünden herhangi bir fark yoktur.

İnficarda istenen çevre şartları:

Sıcaklık: İnficarda en önemli unsur sıcaklıktır. İnficar boyunca sıcaklık devamlı 25-26 derece civarında olmalı ve sıcaklıkta ani değişmeler olmamalıdır.
Nem: Çıkış ve çıkan ipekböceklerinin sağlığı açısından çok önemlidir. İnficar boyunca nem'in %75-85 civarında olması istenir. Bu nemi sağlamak için inficar odasında yerler ıslatılabilir,  tohum kutuları yakınına ıslak çarşaf vs. asılabilinir, soba üzerinde açık bir kap içinde su bulundurulabilinir.
Işık: İnficarda normal  gün  ışığı  yeterlidir  ancak  güneş  ışığı  doğrudan  tohumların  üzerine  gelmemelidir.  Tohumların  renklerinin  ağarmaya  başladığı  devreden  itibaren  18  saat  aydınlıkta  kalması yeknesak bir çıkış için faydalı olur.

İnficar başlangıcında tohumlar varsa inficar çerçevelerine,yoksa tohum  kutusunun üst bezi yırtılarak  kendi  kutuları  içine  muntazam  olarak  yayılır.  İnficar  çerçevesi  kullanılırsa  tohumların üzerine kanaviçe ve ince bir kağıt konarak hem çıkan larvaların dağılmaması hem de ipekböcekleri ile tohum kabuklarının karışmaması sağlanır. Bu şekilde inficara konan tohumlardan 9-10 gün içinde ipekböcekleri çıkmaya başlar. (Kışlak çıkış tarihi ile inficara konuş tarihi arasındaki farka göre bu süre daha kısa olabilir.) 

GENÇ  İPEKBÖCEKLERİNİN BAKIM VE BESLENMESİ

1,2 ve 3 üncü yaşlardaki ipekböcekleri, genç ipekböcekleri diye adlandırılırlar. Bu dönemde ipekböcekleri 25-26 derece sıcaklık ve %80-85 nem isterler. Özellikle bu dönemde ipekböceklerine  yumuşak ve kaliteli yaprak verilmeli havalandırmaya özen göstermelidir. İnficar  kısmında  bahsedildiği  gibi  iyi  bir  inficarda  çıkış  üç  gün  içinde  tamamlanır.  Ancak  beslemeye  üçüncü  gün  başlanır.  Yeni  çıkan  ipekböcekleri  açlığa  karşı  dayanıklı  olduğundan  ilk  çıkanların  bir  iki  gün  aç  kalması  zararlı  değildir.  Üçüncü  gün  hepsini  birden  beslemeye  alarak yeknesak bir besleme yapılır. Ancak çıkış üç günden fazla sürerse ilk üç günde  çıkanlar  beslemeye  alınır. Daha  sonra  çıkanlar  ise  ayrı  bir yerde  günde  bir  öğün  fazla  yem 
verilerek   diğerlerine   yetiştirilir. Uyku  dönemine   birlikte   girmeleri sağlanır. İlk  üç  yaşta  ipekböcekleri kare   şeklinde   ince   kıyılmış yapraklarla 
beslenirler. Yaprak kıymada   ölçü   her   yaş   için ipekböceği  büyüklüğünün  iki -üç katı kadar olmalıdır. 1. yaşta yaprak verirken dalın en ucundaki ilk 4 yaprağın verilmemesi yararlı olur. Çünkü bu yapraklar çok taze olduğundan bunların alt kısımlarındaki yaprakların verilmesi daha uygundu