Türk havacılık tarihinin en önemli isimlerinden biri olan Vecihi Hürkuş düşmanlara korku salan lakabın ile 'Kara Tehlike' iyi ki doğdun... 6 Ocak 1896'da doğan Hürkuş'un geçtiğimiz günlerde 122. Yaş gününü geride bıraktık. İstanbul'da doğan Hürkuş'un, babası İstanbullu bir aileden Gümrük Müfettişi Ali Feham Bey, annesi Vidin'de doğmuş, üç yaşında İstanbul'a gelmiş Zeliha Niyir Hanım'dır. Üç yaşında iken babası ölmüş. Çok genç yaşta dul kalan annesi ile geniş bir ailenin içinde büyümüştür. Peki, kimdir bu 'Kara Tehlike' ?

DÜŞMAN UÇAĞINI DÜŞÜREN İLK TÜRK TAYYARECİDİR

Birinci Dünya Savaşı sırasında pilot brövesi alarak Ruslara karşı harekâta katılan Hürkuş, başarılı keşif ve bombardıman uçuşları yapmıştır. Burada girdiği hava muharebesinde bir Rus uçağını indirmiştir. Rus tayyaresi düşüren ilk pilot olarak tarihe geçmiştir. Başka bir çatışmada isabet almasına rağmen uçağı indirmeyi başarmış ve esir düşmeden önce uçağını düşman eline geçmesin diye yakmıştır.
Ruslar esir aldıkları Vecihi Bey'i Hazar Denizi'ndeki Nargin Adası'na hapsedilmiş (Sarıkamış Savaşı'nda da Ruslara esir düşüp, binlercesi öldürülen Türklerin tutulduğu suyu az, yılanı bol ada) ancak Azerbaycan Türklerinin de yardımıyla, Bakü'ye yüzmeyi başarmış ve yürüyerek Erzurum'a ulaşmıştır.

AV UÇAĞI TASARIMINI YAPAN İLK TÜRK PİLOT

1918 yılı yaz başında Yeşilköy'de konuşlanmış bulunan 9. Harp Tayyare Bölüğü'nde görev almıştır. Bu bölükte görevliyken bir av uçağı tasarımı yapan Vecihi Bey'in bu projesi Mondros Ateşkes Antlaşması'nın imzalanması ile yarım kalmıştır.

KURTULUŞ SAVAŞI'NDA İZMİR'İ İLK İŞGAL EDEN KİŞİ

Kurtuluş Savaşı'na katılan Hürkuş, özellikle İnönü ve Sakarya savaşı sırasında çok başarılı keşif ve destek uçuşları yaptığı gibi bir Yunan uçağını da indirmiştir. Kurtuluş Savaşı'nın ilk ve son uçuşunu yapan pilottur. İzmir hava meydanına ilk giren ve işgal eden kişi olmuştur. Ayrıca hizmetlerinden dolayı TBMM tarafından Vecihi Bey'e kırmızı şeritli İstiklal Madalyası verilmiştir.

İLK TÜRK UÇAĞINI İMAL ETTİ

Savaştan sonra İzmir'de yeni tayyarecileri eğitmeye başlar. Edirne'ye yanlışlıkla inen bir yolcu uçağını almakla görevlendirilir. Hizmeti karşılığı uçağa "VECİHİ" adı verilince, uçak inşa etmek düşünceleri canlanır. İzmir Seydiköy Hava Mektebi'nde -bugünkü Gaziemir Hava Teknik Okullar Komutanlığı- uçak yapımı projesine devam eder. 1923'te ganimet olarak Yunanlılardan ele geçen motorlardan yararlanarak ilk Türk uçağını imal eder.

İLK UÇUŞU ÖDÜL YERİNE CEZA ALAN PİLOT

28 Ocak 1925'de "VECİHİ K-VI" adını verdiği uçağını uçurur. Ancak ödül yerine onu ceza beklemektedir. Vecihi Hürkuş'un ödül beklerken ceza almasının nedeni, havacılıktan anlayan kimsenin bulunmamasıydı. İzin verecek merci olmadığı için, izinsiz havalanmış, bu yüzden de cezalandırılmıştır. 

İLK TÜRK SİVİL UÇAĞINI YAPTI

Askeri havacılıktan ayrılarak uçak tasarımı ve yapımı çalışmalarına devam etmiştir. 1930'da Kadıköy'de bir keresteci dükkânını kiralayarak, 3 ay içinde ilk Türk sivil uçağını, aslında ikinci uçağı VECİHİ XIV'ü inşa etti.

ÇEKOSLOVAKYA'YA UZANAN MACERA

İlk uçuşunu 27 Eylül 1930'da Kadıköy Fikirtepe'de büyük bir kalabalık ve basın topluluğu karşısında yapmıştır. Bu uçuştan sonra VECİHİ XIV ile önce Yeşilköy'e, sonra Ankara'ya uçmuştur. Uçabilirlik Sertifikası için İktisat Bakanlığına başvurmuş, 14 Ekim 1930'da "Tayyarenin teknik vasıflarını tespit edecek kimse bulunmadığından gereken vesika verilmemiştir" cevabını almış. Hürkuş, bunun üzerine bakanlık nezdinde yapılan girişimler sonucu uçağa istenen belgenin alınması amacıyla uçağı sökerek demir yollarından kiraladığı vagonla Çekoslovakya'ya gönderilmesi için müsaade almıştır.
Hürkuş 23 Nisan 1931'de Çekoslovakyalı yetkililer tarafından civardaki bir gazinoda düzenlenen bir törenle, başköşesinde "Yaşasın Türk Tayyareciliği" yazılı bir pankartla onurlandırılarak uçuş müsaadesini almıştır. 25 Nisan 1931'de Çekoslovakya'dan uçarak Türkiye'ye gelmek için yola çıkıp 5 Mayıs 1931'de Türkiye'ye gelmiştir.

İLK TÜRK SİVİL HAVACILIK OKULU'NU AÇTI

Okulda ilk Türk kadın pilotumuz Bedriye Gökmen ile birlikte 12 pilot yetiştirmiştir. İstanbul Kalamış-Kadıköy'de ilk sivil uçağımız VECİHİ XIV, ilk eğitim ve spor uçağımız VECİHİ XV, 160 beygirlik Mercedes uçak motorlu deniz kızağı VECİHİ SK-X üretilmiştir. 

İLK SİVİL HAVAYOLU ŞİRKETİNİ AÇTI

Türk Hava Yolları'ndan aldığı 8 adet uçakla THY'nin uçmadığı noktalara uçarak havayolu kargoculuğunu başlatmak istemiştir. Fakat aldığı uçaklar sabote edilince uçuşlarını gerçekleştirememiştir. Bugün onun anısına Freebird Havayolu şirketi faaliyetlerini devam ettirmektedir.

"BU DÜNYADA YAPILAN HİÇBİR İYİLİK CEZASIZ KALMAZ"

Birçok ilke imza atan 'Kara Tehlike' olanlara rağmen yılmadı, Maden Tetkik Arama Şirketi için Güneydoğu Anadolu'da zor koşullarda toryum, fosfat ve uranyum arama faaliyetlerini sürdürdü. Hürkuş, hayatının son dönemlerinde oldukça sıkıntı çekti. Borçlandırılan ve uçamayacak duruma getirilen uçaklarının üzerine vatana hizmet ettiği için kendisine verilen maaşa bile haciz konmuştur. Türk havacılık tarihinin en üretken ve girişimci kişilerinden olan Vecihi Hürkuş, Ankara'da anılarını yazdığı esnada, beyin kanaması geçirmiş ve Apollo 11'in aya basmak için yola çıktığı gün  16 Temmuz 1969 tarihinde Gülhane Askerî Tıp Akademisi Hastanesi'nde vefat etmiştir. 

Hürkuş'un hayatı ve yaşadığı engeller bizim endüstriyel gelişmelerde geri kalmamızı çok iyi açıklar nitelikte. 2018'in başlarında olmamıza rağmen hala daha samanı bile ithal eder durumdayken nasıl değişmeyi bekleyebiliriz ki.

Ama sevindiren ve zamanının geldiğini (hatta geçtiğini) hatırlatan gelişmelerde yok değil. Yakın zamanda hayata geçirilen Vodafone Akıllı Köy projesinin temel konularından biri olan 'Tarım 4.0' ile Türk tarımını geliştirmeyi amaçlıyor. Tarım 4.0, Türkiye tarım sektörüne en hızlı ve en doğru şekilde tanıtılması amacıyla birçok çiftçiyi de bilinçlendirecektir. Türkiye tarımında teknoloji kullanarak verimi arttırabilmek ve dışa bağımlılığımızı azaltmak için güzel bir atılım olduğunu düşünüyorum. Vodafone Akıllı Köy, çiftçilere verilen eğitimler, iyi tarım uygulamaları ve akıllı tarım teknolojileri ile 'Tarım 4.0' uygulamalarına büyük katkı sağlıyor.

HÜRKUŞ'TAN DRONE'LARA

Vecihi Bey'in ilk yerli uçaklarını kullanmasak da artık insansız hava araçları geziyor semalarımızda. Üretildiği ilk zamanlarda "eğlenceden öteye geçmez" denilen drone'lar, geliştirildiği günden günümüze kadar geçen sürede birçok farklı amaçla kullanılmaya başlandı. Tarımsal faaliyetler de drone teknolojisinin kullanıldığı alanlar arasına eklendi. Tarım 4.0 uygulamasının hayatımıza getireceği en önemli yeniliklerden bir tanesi de drone ile ilaçlama sistemi. Drone ile ilaçlamalar hem daha az maliyetli hem de daha etkin bir çözüm sunuyor. Akıllı Tarım Teknolojileri, Tarım 4.0 ile daha çok kitleye ulaşabileceğini ve çiftçilerin bilinçlenmesinin artacağını düşünüyorum. Tabii ki çiftçiler de bitmiyor, devlet politikalarının da buna göre şekillendirilmesi ve çiftçi desteklerinin buna göre düzenlenmesi gerek. Görünen şu ki Tarım 4.0 ile Türk tarımı altın çağını yaşayacak ve tarımımız tekrar kendisine yetmeye başlayacaktır.

Dipnot: *** Ertem Eğilmez'in yönettiği Gülen Gözler filminde, Vecihi Hürkuş'tan esinlenilerek, Şener Şen tarafından canlandırılan Vecihi karakteri yaratılmıştır.

Uğur Eser