Türkiye, üzüm üretimi ve ihracatında önemli ülkelerden biri. Türkiye'de yıllık ortalama 4 milyon ton üzüm üretiliyor. Bu üretimin yaklaşık 2 milyon tonu sofralık, 1 milyon 500 bin tonu kurutmalık ve 450 bin tonu da şaraplık olarak değerlendiriliyor.

Türkiye'nin kendine has birçok üzüm çeşidi var. Ege Bölgesi'nin sofralık ve kurutmalık çekirdeksiz Sultaniye üzümü ise dünyaca bilinir. Sultaniye çekirdeksiz kuru üzümü ile Türkiye hem üretimde hem de ihracatta ilk sırada yer alıyor.

Sultaniye üzümünün üretim merkezi ise Ege Bölgesi. Manisa üretimin yüzde 87'sini, İzmir yüzde 9'unu ve Denizli'de yüzde 4'ünü gerçekleştiriyor.

Bu sezon olumsuz hava şartları nedeniyle üzüm üreticisi çok zor günler yaşadı. Yaşamaya da devam ediyor. Dolu, don ve aşırı yağışların verdiği zararın yanı sıra özellikle Haziran ayındaki yağışlar ve sonrasındaki nem, mildiyö hastalığını yaygınlaştırdı. Dolu, don ve özellikle mildiyö hastalığı nedeniyle bu yıl üretimin ve kalitenin düşmesi bekleniyor.

Mildiyö Hastalığı Üretimi Vurdu

Bu yıl aşırı yağışların etkisi ile bağlarda mantar kaynaklı mildiyö hastalığı yaygınlaştı ve üretici çok büyük zarara uğradı. Özellikle üzüm üretiminin en fazla olduğu Manisa Saruhanlı, Ahmetli, Salihli'den Sarıgöl'e kadar olan bölgede ve Denizli'de büyük zarar var.

Mildiyö hastalığı ile zirai mücadelenin yapılması gereken dönemde, aşırı yağış nedeniyle üretici bağa giremedi ve ilaçlama yapamadı. Daha sonra yapılan zirai mücadele ise geç olması nedeniyle etkili olamadı ve hastalık zararı büyüdü.

Telefonla görüştüğümüz Salihli Ziraat Odası Başkanı Cem Yalvaç, mildiyö hastalığı nedeniyle verimin düştüğünü bazı bağlarda zarar nedeniyle hiç ürün alınamayacağını ve rekoltenin çok düşeceğini ifade etti. Yalvaç, bu hastalığın etkisi ile önümüzdeki 2-3 yıl verimin düşük olacağına dikkat çekti.

Üreticiler hem çok masraf yaptıklarını hem de ürün alamayacaklarını belirterek bu zararın mutlaka karşılanması gerektiğini ifade ediyor.

Üretici Fiyat Bekliyor

Dolu, don ve hastalık nedeniyle zarara uğrayan üzüm üreticisi bu zararların karşılanması için sesini duyurmaya çalışırken bir yandan da hasadın ve kurutma işlemlerinin başlaması nedeniyle Toprak Mahsulleri Ofisi 'nin üzüm alım fiyatının açıklanmasını bekliyor.

Geçen yıl 20 Ağustos'ta Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan Toprak Mahsulleri Ofisi'nin çekirdeksiz kuru üzüm alım fiyatını 9 numara için kilo başına 27 lira olarak açıkladı. Cumhurbaşkanı Erdoğan ilk kez üzüm fiyatı açıklamıştı.

Geçmiş yıllara bakıldığında Toprak Mahsulleri Ofisi, 2019 yılında 9 numara çekirdeksiz kuru üzüm alım fiyatını 10 lira, 2020 yılında 12 lira 50 kuruş olarak açıklamıştı. 2021 ürünü çekirdeksiz kuru üzüm alım fiyatı ise sadece 50 kuruşluk artışla 13 lira olarak basın bülteni ile açıklandı.

Bu yıl üreticinin beklentisi yaşanan doğal afetler ve hastalıklar nedeniyle üzüm alım fiyatının yüksek olması yönünde.

Hasatta Nelere Dikkat Edilmeli?

Çekirdeksiz kuru üzüm kalitesi için hasadın doğru zamanda yapılması çok önemli. Uzmanlar hasat için üzüm şırasındaki şeker oranına bakarak karar veriyor. Hasat için şıradaki şeker miktarının yüzde 22-24 seviyesinde olması gerekiyor. Üzüm olgunlaşmadan kesim yapılırsa verim ve kalite düşer. Hasat için bir başka önemli faktör ise kullanılan zirai ilaçların kullanıldıktan sonraki bekleme süresine mutlaka uyulması gerekiyor. İlaç kullanıldıktan sonra 10 gün bekleme süresi varsa 10 gün önce kesim yapıldığında üzümde pestisit kalıntısı olur. Hem tüketici sağlı hem de ihracat için ciddi sorun olur.

Türkiye Üretimde ve İhracatta Dünya Lideri

Çekirdeksiz kuru üzüm üretiminde ve ihracatında dünya lideri olan Türkiye, ürettiğinin çok büyük bölümünü ihraç ediyor. Son 5 yıllık ortalamalara göre 74 bin hektar alanda üretilen çekirdeksiz kuru üzüm üretimi 260 bin ton ile 320 bin ton arasında değişiyor. Bu üretimin yıllık ortalama 40 bin tonu yurt içinde tüketiliyor. Kalanı ise ihraç ediliyor. Türkiye'nin en çok ihracat yaptığı ülkeler İngiltere, Almanya, Hollanda, Fransa ve Avustralya.

İhracat Miktarı Arttı Değer Azaldı

Ege Kuru Meyve ve Mamulleri İhracatçıları Birliği verilerine göre çekirdeksiz kuru üzüm ihracatı geçen sezona göre miktar bazında artarken değer olarak azaldı. Türkiye daha düşük fiyatla üzüm ihraç etti.

İhracat sezonunun başladığı 1 Eylül itibariyle rakamlara bakıldığında Türkiye, 1 Eylül 2021 - 19 Ağustos 2021 döneminde toplamda 245 bin 596 ton çekirdeksiz kuru üzüm ihracatı gerçekleştirdi. Ton başına ortalama ihracat değeri 1754 dolar. İhracattan elde edilen toplam döviz ise 430 milyon 776 bin dolar.

Bu sezon ise ( 1 Eylül 2022-19 Ağustos 2023) 251 bin 436 ton çekirdeksiz kuru üzüm ihracatı karşılığında 426 milyon 435 bin dolar döviz girdisi sağlandı. Ton başına ortalama fiyat 1696 dolar oldu.

İhracatta Kalıntı Sorunu Çözüm Bekliyor

Üzümde iklime bağlı felaketler, hastalıklar nedeniyle ciddi kayıplar yaşanırken ihracatta ise bilinçsizce kullanılan zirai ilaçlar nedeniyle büyük sorunlar yaşanıyor. İhraç edilen üzümde pestisit(zirai ilaç) kalıntısı nedeniyle Türkiye büyük sıkıntılar yaşıyor. Çok sayıda ilaç kullanıldığı için analizlerde birden fazla ilaç kalıntısı çıkıyor. Türk üzümü "pestisit kokteylli üzüm" olarak adlandırılıyor.

Yaş Üzümde İhracatın Yüzde 60'ı Sultaniye

Geçtiğimiz günlerde Manisa Alaşehir'de yeni sezonun başlaması nedeniyle düzenlenen etkinlikte bilgi veren Ege Yaş Meyve Sebze İhracatçıları Birliği Başkanı Hayrettin Uçak, Türkiye'nin yılda 2 milyon tona yakın sofralık üzüm üretimi ile dünyada 6'ncı sırada yer aldığını belirtti. Türkiye'nin 2022 yılında 224 bin ton yaş üzüm ihracatı ile 10. sırada yer aldığını belirterek şu bilgileri verdi: " Sofralık üzümün yüzde 60'ını Sultaniye cinsi üzüm oluşturuyor. Değer olarak da 2022 yılında 176 milyon dolar sofralık üzüm ihracatı gerçekleştirmişiz. 2023 yılında 2021 yılında yakaladığımız 200 milyon dolar barajını aşacağız."

Manisa İl Tarım ve Orman Müdürü Metin Öztürk ise çekirdeksiz kuru üzümün yüzde 85-90'nının ihraç edildiğini hatırlatarak kuru ve yaş üzüm ihracatından 600 milyon dolar döviz sağlanacağını ifade etti.

Özetle, Ege'nin en önemli ürünlerinden birisi olan Sultaniye üzümü hem iç piyasa hem de ihracat için çok önemli. Türkiye birçok üründe olduğu gibi sofralık, kurutmalık ve şaraplık üzümde de sahip olduğu büyük potansiyeli yeterince değerlendiremiyor. Akılcı politikalarla ham olarak değil, kata değeri yüksek ürün olarak ihraç etmenin yolları aranmalı. Bunun için yukarıda anlattığımız sorunların çözülmesi şart.