KOZABİRLİK Genel Müdürü Sayın Aysel Akbaba ile KOZABİRLİK'in çalışmaları başta olmak üzere ülkemizdeki ipekböceği yetiştiriciliğini ve tırtıldan kelebeğe uzanan ipekböceğinin yolculuğunu tüm detaylarıyla konuştuk. Bu keyifli sohbeti siz değerli okuyucularımıza sunuyoruz...

Sayın Aysel Akbaba, kendinizi tanıtır mısınız?

16.12.1972 Bursa Karacabey doğumlu, evli ve 1 çocuk annesiyim. Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri mezunuyum. 1992 yılında Kozabirlik’e bağlı S.S. 45 Numaralı Bursa Kooperatifinde göreve başladım. 23 yıllık süreçte Kozabirlik’te çok çeşitli kademelerde görev aldım. 22.09.2014 tarihinden beri Genel Müdürlük görevini yürütmekteyim. 

İpekböceği yetiştiriciliği hakkında bilgi verir misiniz?

 İpekböcekçiliği; İpekböceğinin tek besin kaynağı olan dut yaprağını sağlayan dut fidanı yetiştirilmesinden, ham ipek elde edilinceye kadar olan safhalar; dut yetiştirilmesi, ipekböceği yumurtası üretimi, inficar (kuluçka), ipekböceği bakım beslemesi, koza üretimi, kozadan ipek çekilmesi, ipekböceği gen kaynaklarının muhafazası ve bunlarla ilgili yapılan tüm araştırmaları kapsamaktadır. Ülkemizde İpekböcekçiliği yaklaşık 1500 yıllık geçmişi olan ekonomik, kültürel ve geleneksel yapıda sürdürülen tarımsal bir faaliyettir. Anadolu’da ipekböcekçiliği M.S. 552 yılında başlamıştır. 15. yüzyıl ortalarında Anadolu İpek Yolu üzerinde çok önemli bir durak olmuştur. Özellikle Bursa ve çevresi ipek sanayi ve ticaretinin merkezi konumuna gelmiştir. Çok uzun yıllar ipek sanayi Anadolu’nun başlıca üretim sektörü olmuştur.

İpekböceği kozası üretimi; sanayi bölgelerinden uzak, zirai tarıma elverişli olmayan, arazi yapısı parçalı olan dağlık kesimlerde, diğer tarım ürünlerine göre, gelir düzeyi düşük olan,  çocuk, genç, yaşlı, kadın, erkek demeden tüm aile bireylerinin işgücünün birlikte değerlendirilebildiği, yaklaşık 35-40 gün gibi kısa bir sürede, çok fazla üretim girdisine ihtiyaç duyulmadan, üretimin sadece son 10 günlük kısmında, yoğun emek gerektiren, tamamen organik üretim yapısına sahip olması nedeniyle,  ülkemiz kaynaklarını ve doğal yapısını da koruyan ekonomik faaliyetler zinciridir.

İpekböceği yumurtaları sadece birliğiniz tarafından mı üretiliyor? Bu konudaki çalışmalarınız nelerdir? Hibrit yumurta çalışmalarınızdan bahseder misiniz?

 Ülkemiz, ipekböceği kozası üretiminde kullandığı, damızlık ve hibrit ipekböceği yumurtasını, kendi üreten ender ülkelerden bir tanesidir. Japonya ve Güney Kore gibi ipekböcekçiliğinde lider ülkeler olarak bilinen ülkeler dahi üretimde kullandıkları yumurtaları Çin’den temin etmektedirler. Bu ipekböceği yumurtaları ülkemizde sadece Birliğimizce Bursa’daki tesislerimizde üretilmektedir. 

 Birlik merkezimiz ile 45 Numaralı Bursa Kooperatifimiz ve Tohum Üretim işletmemizin Bursa’da olması, Bursa’mızın ipekçilik sektöründe merkez olma konumunu devam ettirmektedir.

 Hibrit ipekböceği yumurtası üretimi planlanırken ülkemizde dağıtımı gerçekleştirilebilecek miktarın tespitinin yanında, bu miktarın en az % 50 fazlası da, bölgelerde meydana gelebilecek doğal afetler (besleme esnasında kırağı ve don oluşumu nedeniyle dut yapraklarının yanması, dağıtılan böceklerin zehirlenerek ölmesi vb.) nedeniyle yaşanacak risklere karşı üretilmektedir. Son yıllarda ortalama  5.000 – 5.500 kutu hibrit ipekböceği yumurtası dağıtımı yapıldığı düşünüldüğünde, üretim miktarımız en az 7.500 – 8 .000 kutu civarında gerçekleşmektedir. Ülkemizdeki ihtiyaç fazlası yumurtaların bir kısmı yurt dışına ihraç edilmektedir. (Bir kutu ipekböceği tohumu 20.000 canlı yumurta içermektedir. Bu da yıllık yaklaşık 150-160 Milyon yumurta üretimi demektir.) 

 İpekböceği yumurtası üretimi tam 12 aylık bir süreci kapsamaktadır. Haziran ayında gerçekleştirilen “İpekböceği Yumurtası Üretim Kampanyası” hibrit ve damızlık yumurtaların, kağıt veya selüllere yumurtlatılması işlemlerini içeren, yaklaşık 150-200 işçi ile 30 günlük bir zaman diliminde gerçekleştirilmektedir. Kampanyadan sonra bu yumurtaların yaz muhafazası, yıkama, kış muhafazası, inficar testleri, kutulama, inficar, damızlık böceklerin kontrollü besletilmesi ve damızlık kozaların bir sonraki haziran ayında işletmeye getirilerek üretime alınması gibi aşamalardan oluşan süreç bir yıllık dönemi kapsamaktadır.

Kozabirlik ipekböceği yetiştiricilerine ne gibi destekler veriyor?

 İpekböceği kozası üretimi hayvancılık desteklemeleri kapsamındadır. Üreticilerin ihtiyacı olan ipekböceği yumurtaları destekleme kapsamında, üreticilere ücretsiz inficar ettirilmiş ipekböceği olarak verilmektedir. Eskiden İpekböcekçiliğinin yoğun olarak yapıldığı Batı Bölgelerinde, istihdam olanaklarının fazlalaşması ve diğer tarım ürünlerinin çeşitliliğinin artması gibi nedenler, üreticilerimizi yaş koza üretiminden uzaklaştırmıştır. Diğer tarım ürünlerinde yoğun zirai ilaç kullanımı nedeniyle, ipekböceklerinin zehirlenmesi sonucu, büyük üretim kaybına uğrayan üreticiler, zamanla yaş koza üretiminden çekilmek zorunda kalmışlardır. İpekböceklerinin tek besin kaynağı dut ağaçlarının yapraklarıdır. Yetiştiricilik dönemi dut ağaçlarının yaprak açtığı bahar dönemleridir. İpekböceği beslemesi dut ağacının yetiştiği her yerde gerçekleştirilebilmektedir. Ülkemizde dut ağacının yetişmediği bölge yoktur. Dolayısıyla ülkemizin her yerinde ipekböcekçiliği yapılabilir. Bir kutu ipekböceği beslemek için yaklaşık 25-30 m² kapalı bir alan gereklidir. Yapılacak işçilik için yaklaşık 10 m² bir alan ayrılırsa 50 m² lik  kapalı bir alanda, kerevet sistemi denen katlı ranza sistemi besleme ile 4-5 paket böcek çok rahat beslenebilir. Yumurtadan yeni çıkmış ipekböceğinden koza elde edilinceye kadar olan süreç ortalama 40 gündür.  Bunun 30 günü besleme süresi sonrasındaki 10 gün ise askıda koza ördükleri ve kozanın sertleştiği süreçtir. Otuz gün besleme süresinin son 10 gününde yoğun işçilik istemektedir. Diğer günlerde ayrılacak 3-4 saatlik bir zaman ile besleme sağlanmaktadır. Bir kutu ipekböceği beslenmesi için yaklaşık 450-500 kg dut yaprağına ihtiyaç duyulmaktadır. Yani bir dönüm dönüme dikilecek dut ağacı ile 4 -5 kutu ipekböceği beslenebilir.

 2015 yılında yaş koza alım fiyatı 35,00 TL / kg’dır. İyi bir üretici bir kutu ipekböceğinden 40-44’a kg kadar yaş koza elde edebilmektedir. Bu da yaklaşık 1400 TL'ye karşılık gelmektedir. Bu sürecin tüm aşamalarında üreticilerin yanında olan Kozabirlik bu hizmetlerden hiçbir şekilde ücret talep etmemektedir. Böcek beslenecek mekanlar dezenfekte edilmekte, ipekböceklerinin inficarı (kuluçkası) gerçekleştirilerek üreticilere çıkmış böcekler köylerinde teslim edilmekte, besleme ve bakım kontrolleri gerçekleştirilmekte, üreticilere teorik ve pratik uygulamalar ile eğitim verilmekte, eksiklikleri varsa giderilmekte ve elde edilen ürün köylerinde satın alınmaktadır. Her şeyden önemlisi ülkemizin neresinde koza yetiştirilirse yetiştirilsin Kozabirlik üreticilere koza alım garantisi vermektedir.

 İpekböcekçiliğinin ülkemizde yaygınlaştırılması çalışmaları kapsamında üreticilerin dut fidanı ihtiyaçları da Kozabirlik’çe ücretsiz olarak karşılanmaktadır. Son 9 yılda üreticilerine yaklaşık 460.250 dut fidanını ücretsiz olarak dağıtan Kozabirlik, bu sayede hem ülkemiz ipekböcekçiliği potansiyelini geliştirirken, hem de üreticilerin ipekböcekçiliğinden iyi bir gelir etmelerini sağlamaktadır. Diğer taraftan ipekböcekçiliğinin yaygınlaşmasıyla birlikte bilinçsiz zirai ilaç kullanımının da önüne geçilerek, çiftçiler organik tarıma özendirilmektedir. İpekböcekçiliğinin yaygınlaştırılması çalışmaları ülkemiz ağaç kapasitesini önemli ölçüde arttırıldığından toprak erozyonu, çölleşme, doğal varlıkların korunması ve iklim değişikleri etkilerinin azaltılması yönünde katkı verilmektedir. Diğer tarım ürünleriyle kıyaslandığında dar gelirli ailelerden oluşan üreticilerimiz modern böcekhanelerin yerine, kendi evlerinin bir bölümünde, geleneksel metotlarla, zeminde (yerde) besleme ve bitkisel koza örme askıları kullanarak, üretim yapmaktadırlar. Bu da üretimin küçük aile işletmelerinde düşük miktarlarda, yapılması, aile başına yüksek gelir elde edilmesini engellemektedir.

 Hâlbuki bu iş için tesis edilecek olan besleme evlerinde (böcekhane), 3-4 katlı kerevetler üzerinde besleme yapılarak, 3-4 kat daha fazla ürün ve kazanç elde edilebilir.İpekböceği askı döneminde askı materyali olarak, doğada mevcut olan çam dalı, meşe dalı,püren vb. bitkiler kesilerek kullanılmaktadır.         

    Doğadan elde edilen bitkisel askılar yerine, plastik askı kullanılması, hem ürün kalitesini, hem de elde edilen koza verimliliğini arttırarak, askı hazırlama döneminde sarf edilen işçiliği de önemli ölçüde azaltmaktadır. Türk ipeği ve ipekböcekçiliğinin yaşatılarak, yaygınlaştırılması için mevcut üretim bölgelerindeki üretim potansiyelin arttırılması ve yeni üretim bölgelerinin oluşturulması için çalışmalarımız sürdürülmektedir. Bu kapsamda 2015 yılında Batman/Sason, Muğla/Köyceğiz, İzmir, Aydın, Şanlıurfa, Samsun gibi yeni üretim bölgeleri oluşturularak buralarda da ipekböceği beslemesi yapılması çalışmalarına devam edilmiştir.

Birliğimizce, gerek mevcut üretim bölgelerindeki üreticilerimize, gerekse yeni üretim faaliyetine başlanacak bölgelerdeki üreticilerimize “ipekböceği bakım besleme ve hastalıklarıyla mücadele konusunda” teorik ve pratik eğitimler verilerek, böcek besleme dönemindeki bakım besleme kontrolleri Birliğimizin teknik personellerince yapılmaktadır. Bu hizmetler için de üreticilerden hiçbir ücret talep edilmemektedir. Sıcak iklim bölgeleri olarak tabir ettiğimiz Alanya, Hatay, İzmir, Muğla illerinde yaş koza alımlarımız 15 Mayısta başlamakta 10 Haziran’da tamamlanmakta,  diğer bölgelerimizde ise Bursa, Bilecik, Eskişehir, Sakarya, Diyarbakır vb. illerimizde 15 Haziran’da başlayarak 15 Temmuz’da tamamlanmaktadır. Yaş koza alımlarının tamamlanmasından sonra yaklaşık 1 ay içerisinde Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca Birliğimiz aracılığıyla yapılan Destekleme Ödemelerinin Birliğimiz hesaplarına aktarılmasını müteakip, yaş koza bedelleri üreticilerimiz hesaplarına aktarılarak ödenmektedir.

 2014 yılında ülkemizde 1760 üreticiye, 3.624 kutu hibrit, 114 kutu Damızlık ipekböceği yumurtası olmak üzere üreticilere toplam 3.738 kutu ipekböceği yumurtası hayvancılık desteklemeleri kapsamında üreticilere bedelsiz olarak dağ, karşılığında 2.506 Kg damızlık, 77.547 kg hibrit olmak üzere toplam 80.054 kg yaş ipekböceği kozası üretimi yapılmıştır.

 Birliğimizce 2015 yılında 1956 üreticiye, 4.549 kutu hibrit, 124 kutu Damızlık ipekböceği yumurtası olmak üzere üreticilere toplam 4.674 kutu ipekböceği yumurtası hayvancılık desteklemeleri kapsamında üreticilere bedelsiz olarak dağıtılmıştır. Bunun sonucunda 3.176 kg damızlık, 111.607 kg hibrit olmak üzere toplam 114.784 kg yaş ipekböceği kozası üretimi yapılmıştır. Üretilen yaş kozanın 66.252 kilogramı birliğimizce satın alınmıştır.

 İpekböceği yetiştiricilerinin ve sektörün yaşadığı sorunlar nelerdir ? Çözüm önerileriniz var mı?

 İpekböcekçiliğin sürdürülerek, diğer tarım ürünlerine göre maddi olanakları çok daha kıt olan üreticilerimiz için özellikle plastik askı, kerevet ve besleme evleri yapımında desteklenmesi gerekmektedir. Bursa Büyükşehir Belediyesinin desteğiyle 2015 yılında Bursa İli, Büyükorhan İlçesi, Düğüncüler Köyünde damızlık ipekböceği beslemesi yapan üreticilerimize 90.000 adet plastik askı ücretsiz olarak dağıtılmıştır. 2016 üretim sezonunda 320.000 plastik aksı, ahşap koza besleme kereveti vb. diğer üretim materyallerinin sağlanması için Bursa Büyükşehir Belediyesi ile işbirliği içerisinde çalışmalarımız sürdürülmektedir. 

 2015 yılında T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca, Hayvancılık Desteklemeleri kapsamında ipekböceği üreticilerine toplam, 3.443.535,00 TL destekleme ödemesi yapılmış olup, bunun 1.987.585,00 TL’si Birliğimiz aracılığıyla üreticilere ödenmiştir. 

 Son yıllarda tüm Dünya’da olduğu gibi ülkemizde de tüketicilerin bilinçlenmesiyle ekolojik ve doğal ürünlere olan talep artışının olduğu ve bu artışın süreceği görülmektedir.  Ülkemizde organik tarım üretiminin gelişmesi ile birlikte, organik üretimin gerçekleştirildiği sahalarda, alternatif bir ürün olarak ipekböceği yetiştiriciliği de teşvik edilmelidir. Hali hazırda böyle bir üretim devam ederken bu potansiyel kesinlikle kaybedilmemelidir.

 İpekböcekçiliği ekonomik ve sosyal boyutu birlikte göz önüne alındığında, bölge insanının gelir seviyesinin arttırılmasıyla, köyden kente göçün önüne geçilerek, üretime dayalı sosyal bir gelir dağılımı sağlanmaktadır. 

Röportaj : Hayal Senem Sayan