Ekonomiden sorumlu Başbakan Yardımcısı Mehmet Şimşek, hafta başında, gıda enflasyonunu düşürmek amacıyla yapısal sorunlara yönelik çok önemli kararlar aldıkları açıklamasını yaptı. Şimşek, ekim ayında hayata geçirilecek kararlarla yaş meyve-sebze ve et fiyatlarında son dönemde belirginleşen artış eğilimi ve aşırı oynaklığa kalıcı çözümler getirecek tedbirler üzerine çalışıklarını duyurdu. Paketleme, nakliye ve perakende satış süreçlerindeki lojistik iyileştirmelerin etkili olabilmesi için toptancı hallerinde de modernizasyona gidilmesi gerektiği vurgulanıyor. Ve bayram sonrasındaki ilk Gıda Komitesi toplantısında Gümrük ve Ticaret Bakanlığı'nın reform paketinin değerlendirilmesi bekleniyor.

MARKETLER TOPUN AĞZINDA

Meyve ve sebze fiyatlarındaki artış söz konusu olduğunda tüm oklar marketlere çevriliyor. Biraz geri gidelim, Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, Ocak 2017'de yüksek sebze ve meyve fiyatlarını hatırlatarak çiftçiye seslenmiş, "Son dönemde Döviz kurlarında yaşanan hızlı artışın rasyonel sebeplere dayanmadığını, meselenin üreticileri ve tüketicileri tedirgin ederek ekonomiyi yavaşlatmak olduğunu kim inkâr edebilir? Bakıyorsunuz tarlada domates 1 lira, ama çarşıya pazara geldiği zaman 7-8 liraya kadar çıkıyor. Ne bu? Bu arada olanlar kimler? İnsaf insaf. Ben çiftçime sesleniyorum. 1 yıl önceden gelip, senin tarlanı satın alanlar noktasında dikkatli ol" demişti. Biraz daha geriye, Şubat 2015'e gidelim. Merkez Bankası, hazırladığı bir raporda, "Yeni Hal Yasası taze meyve ve sebze toptan fiyatlarını yüzde 20-25 düşürmüşken, perakende fiyatlar için anlamlı bir etki bulunamadı" değerlendirmesini yapmış, "İlgili düzenleme üreticilerin ürünlerini doğrudan perakendecilere satma imkânı verdiğinden, bulgularımız toptan fiyatlardaki kâr marjının bir bölümünün perakendecilerin kâr marjına geçmiş olabileceğini düşündürmektedir" notunu düşmüştü.

İşte bütün bu değerlendirmelerden sonra, geçtiğimiz yıl bu dönemde marketlere sebze ve meyvede alış fiyatlarını etikete yazma zorunluluğu getirilmişti. İlk günden tartışma yaratan uygulamada market zincirleri, alış fiyatı ile satış fiyatı arasındaki farkın, doğrudan marketin kârı gibi görünse de arada lojistik, vergi ve firelerle aslında tüketiye ulaşan fiyatın içinde görünmeyen pek çok başka yük olduğunu savundu. Pek çok market zincirinin yöneticisi, sebze ve meyve satışında fireler nedeniyle aslında kâr değil zararın söz konusu olduğunu, o reyonların müşteri trafiği yaratmak için hâlâ korunduğunu söyledi. Ve Türkiye'nin en büyük market zincirlerinden Migros, sebze-meyve reyonundaki etiketlerde adeta tüm suçlamalara cevap veren pek çok veriyi sıraladı. Alış fiyatına ek olarak vergiler, işletme/sevk giderleri, mağazacılık giderleri de eklenerek toplam maliyete ulaşıldı. Bu fiyat etiketlerinden bazılarında, satış fiyatının maliyetin altında olduğu da gözden kaçmadı. Bunu açıklamak için en alta şu not düşüldü: Ürün maliyetleri dönemsel olarak değişiklik gösterebilir. 2 ayda bir yeniden hesaplanmaktadır.

AĞUSTOSTA EN BÜYÜK FİYAT ARTIŞI SOĞANDA

Türkiye Ziraat Odaları Birliği her ay sebze-meyve fiyatlarına ilişkin veriler paylaşıyor. Buna göre ağustos ayında markette 35, üreticide ise 31 ürünün 21'inde fiyatları geriledi ya da değişmedi. Markette 14 üründe, üreticide 10 üründe fiyat artışı, markette 14 üründe, üreticide 12 üründe fiyat düşüşü oldu. Fiyat, markette 7, üreticide ise 9 üründe değişmedi.

Ağustos ayında hem markette hem de üreticide fiyatı en fazla artan ürün yeşil soğan, fiyatı en fazla düşen ürün ise markette şeftali, üreticide kuru soğan oldu. Ağustos ayında market fiyatlarında maydanoz, elma, pirinç, kuru kayısı, mısırözü yağı, ayçiçeği yağı ve tozşeker fiyatında değişim görülmezken, fiyat düşüşü yüzde 17.62 ile en fazla şeftalide meydana geldi.

Şeftalideki fiyat düşüşünü yüzde 14.12 ile salatalık, yüzde 10.83 ile domates, yüzde 9.09 ile havuç, yüzde 5.95 ile yeşil mercimek, yüzde 5.87 ile kabak, yüzde 5.05 ile kuru soğan, yüzde 4.87 ile sivribiber, yüzde 4.82 ile tavuk eti, yüzde 4.81 ile yeşil fasulye, yüzde 4.65 ile kırmızı mercimek, yüzde 2.65 ile kuru üzüm, yüzde 0.62 ile dana eti, yüzde 0.39 ile patates izledi.

MARUL İKİNCİ SIRAYA YERLEŞTİ

Markette en fazla fiyat artışı ise yüzde 49.04 ile yeşil soğanda görüldü. Yeşil soğandaki fiyat artışını yüzde 14.89 ile marul, yüzde 7.10 ile limon, yüzde 6.74 ile süt, yüzde 5.02 ile yumurta, yüzde 3.72 ile nohut ve kuzu eti, yüzde 3.38 ile kuru incir, yüzde 3.30 ile kuru fasulye, yüzde 3.06 ile antepfıstığı, yüzde 2.05 ile karpuz, yüzde 1.62 ile patlıcan, yüzde 1.18 ile fındık, yüzde 0.63 ile zeytinyağı takip etti."

MERKEZ BANKASI'NIN 2015 YILI RAPORU SES GETİRMİŞTİ

Merkez Bankası'nın Şubat 2015'te yayınlanan raporunda, "Eğer hedef taze meyvesebze fiyatlarını azaltmak ise Türkiye'de toptancı ve üreticinin fiyatlama davranışını etkileyen politikalardan ziyade perakendecinin kâr marjını hedefleyen politikalar tercih edilmelidir" yorumu yapılmıştı.