Malum havalar serinlemeye başladı. Bal, pekmez, tahin gibi gıdalar karabiber, zencefil, çörek otu gibi şifalı bitkilerle karıştırılıp daha fazla tüketilmeye başladı. Zaten kahvaltılarda en çok tüketilen gıdalardan bir tanesidir bal. Bal üretimiyle ilgili çok yüksek rakamlar dillendirilse de, bu sene çok fazla bal üretimi gerçekleştirilemedi. 2016 yılında yaşanan kuraklık ve koloni çöküşleri, 2017 yılı gerçek bal üretimini önemli derecede düşürdü. Haliyle bal fiyatları da epey arttı. Bir önceki yıl 27 kilogramlık tenekelerde bal 170-180 TL'den toptan satılırken, 2017 yılında fiyatlar 250 TL'nin üzerine çıktı.
Sahtekarlar için bu fiyat artışları önemli fırsatlardır. Hem üretimin yetersizliği, hem fiyat artışları sahtekarların işine gelmektedir. ABD'de bile yapılan denetimlerde, piyasada satılan balların % 75'inin sahte olduğu tespit edilmişken, Türkiye gibi ülkelerde neler olur bilinmez. Balın sahte olup olmadığını veya bal olmadığını anlamak hem zor, hem de çok maliyetlidir. Bir kalıntı analizi dahi 700 TL tutuyor. Bu nedenle balın sahte olup olmadığını anlamak için bazı pratikleri bilmekte yarar var.
Sahtekarların en fazla başvurduğu yollardan biri balın içine yüksek fruktozlu mısır şurubu veya yapay tatlandırıcı koymaktır. Genellikle yüz kiloya on kilo bal koyup, bal kokusu veren sahtekarlar, bire on kazanmaktadırlar. Pekmezde de aynısı yapılmakta, akşamları kahve önlerinde, köy meydanlarında panelvan araçlarla tonlarca bal pekmez satmaktadırlar.
Normalde kaba süzgeçten geçirilen bal, polen de içermektedir. Balın kısa sürede donmasını sağlayan, buzdolabında kremleştiren unsur, içindeki polendir. Doğala en yakın olan bal da kaba süzgeçten geçirilen baldır.
Balın sahte olduğunu veya mısır şurubuyla yapılıp yapılmadığını anlamanın bazı yolları bulunmaktadır. En kolay olanlardan bir tanesi, bir kaşık balı suyun içine koyup, dibine çöküp çökmediğini görmektir. Eğer bal dibine çok fazla dağılmadan çöküyorsa gerçek baldır.
İkinci önemli uygulama da balın içine iyodin damlatmaktır. Genellikle vitamin açığı bulunan kimselerin kullandığı, damlalıklı şişelerde satılan iyodin, balla karıştırılıp suya bırakılırsa ve mavi renk ortaya çıkarsa bala mısır nişastası karıştırıldığını ortaya çıkarmaktadır.
Pratik bal testinde sirke de en fazla kullanılan ürünlerden biridir. Her evde bulunması nedeniyle sıklıkla kullanılmaktadır. Su bardağına biraz sirke koyup, içine bal eklemek ve bir süre beklemek yeterli olmaktadır. Bal köpürürse kesinlikle sahtedir.
Kibrit artık pek kullanılmıyor ama balın sahte olup olmadığını anlamada epey yardımcı oluyor. Balın içine kibriti batırıp, yakmaya çalışıldığında yanıyorsa bal doğaldır. Yanmıyorsa, mutlaka şurupla yapılmış veya şurup karıştırılmıştır.
Hemen bütün uzmanların sıklıkla önerdiği yol, markası olan ürünleri almak veya bal üreten arıcılardan bal satın almaktır. Rastgele alınan balların, özellikle sıklıkla televizyonları kapatılan yerlerden alınan balların sahte olma ihtimali çok yüksektir. Doğal ve taze balların ne kadar sağlıklı olduğunu hemen herkes bilmektedir.
HARUN BAYTEKİN
ÇOMÜ ZİRAAT FAKÜLTESİ ÖĞRETİM ÜYESİ